Traktat lizboński podpisany został 13 grudnia 2007 i po ratyfikacji przez wszystkie państwa członkowskie wszedł w życie 1 grudnia 2009 roku.Zasadniczym jego celem jest usprawnienie funkcjonowania instytucji europejskich dostosowanie ich do zdecydowanie zwiększonej liczby członków (z 15 państw po roku 1995 do 27 po akcesji Bułgarii i Rumunii w roku 2007). Dokument ma kluczowe znaczenie dla dalszego rozwoju i funkcjonowania Unii Europejskiej.
Wzmacnia pozycję UE poprzez nadanie jej osobowości prawnej, porządkuje kompetencje Wspólnoty i państw członkowskich. Istotne dla regionów jest pogłębienie kontroli zasady subsydiarności, dzięki której decyzje zapadają tak blisko obywateli jak to tylko jest możliwe. W traktacie lizbońskim po raz pierwszy pojawiło się odniesienie nie tylko do władz narodowych, ale także do regionalnych i lokalnych.
Traktat ma formę tradycyjnego traktatu rewizyjnego, który dokonał zmian w obowiązujących wcześniej: Traktacie o Unii Europejskiej (TUE) i Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską (TWE). Nazwa TWE została zmieniona na Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE).
Najważniejsze zmiany ustrojowe i kwestie uporządkowane w Traktacie Lizbońskim to:
Przekształcenie Unii w jednolitą organizację międzynarodową i nadanie jej osobowości prawnej
- likwidacja systemu filarowego Unii
- wyodrębnienie Euratomu (dawny pierwszy filar) jako osobnej organizacji międzynarodowej;
Sprecyzowanie zakresu kompetencji Unii i rozgraniczenie kompetencji UE i państw członkowskich; w tym zachowanie zasadniczych kompetencji państw członkowskich w kwestii Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa;
Umocnienie roli parlamentów narodowych, zwłaszcza przy monitorowaniu działania zasady subsydiarności – tzw. mechanizm wczesnego ostrzegania podczas, którego stosowania władze narodowe działają w ścisłej współpracy z Komitetem Regionów. Jeśli Komitet również uzna, że zasada subsydiarności została naruszona to może poprosić Parlament Europejski o wstrzymanie trwającego procesu legislacyjnego;
Nadanie Karcie Praw Podstawowych charakteru prawnego i sprecyzowanie zakresu jej stosowania;
Zwiększenie elastyczności działania w ramach UE;
Sprecyzowanie katalogu źródeł prawa pochodnego i procedur jego stanowienia;
Sprecyzowanie procedur stanowienia prawa pierwotnego;
Umocnienie legitymacji demokratycznej UE poprzez następujące zasady:
- demokratyczna równość obywateli
- demokracja przedstawicielska – np.reprezentacja obywateli poprzez swoich przedstawicieli w Parlamencie Europejskim,
- demokracja uczestnicząca – w tym prawo inicjatywy obywatelskiej minimum miliona mieszkańców UE
REFORMA INSTYTUCJI I ORGANÓW DORADCZYCH:
1. Parlament Europejski
łącznie z przewodniczącym liczba członków wynosić ma 751 (minimum 6 z jednego państwa, maksimum 96, Polska – 51). Traktat poszerza kompetencje PE w dziedzinie władzy ustawodawczej na nowe obszary, które znajdą się w obrębie procedury współdecydowania wspólnie z Radą UE, razem z Radą Parlament jest odpowiedzialny także za cały unijny budżet, zyskuje również prawo do proponowania zmian w traktach.
2. Rada Europejska
- nadano jej status oficjalnej instytucji (dotychczas nie była instytucją unijną)
-uzupełnienie jej składu o Wysokiego Przedstawiciela ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa
- RE zbiera się dwa razy w ciągu półrocza oraz na nadzwyczajne posiedzenia zwoływane przez przewodniczącego
- nowe stanowisko – Przewodniczący Rady Europejskiej – wybierany większością kwalifikowaną przez RE na 2,5 roku (mandat jednokrotnie odnawialny). Jego kompetencje to: przewodniczenie RE i prowadzenie jej prac, zapewnienie przygotowanie i ciągłości prac RE, wspomaganie osiągania spójności i konsensusu oraz przedstawianie Parlamentowi Europejskiemu sprawozdania z każdego posiedzenia RE.
19 listopada 2009 na posiedzeniu Rady Europejskiej na stanowisko przewodniczącego mianowany został Belg Herman van Rompuy. Który oficjalnie funkcję pełni od 1 grudnia 2009.
3. Rada Unii Europejskiej
Podejmowanie decyzji w Radzie większością kwalifikowaną – poszerzenie liczby dziedzin, w których stosowana jest wspomniana większość i zmiana formuły głosowania z obecnie obowiązującej formuły nicejskiej na tzw. podwójną większość (od roku 2014) gdzie, aby podjąć decyzję trzeba będzie zebrać większość 55% państw zamieszkałych przez 65% ludności.
W latach 2014 – 2017 obowiązywać będzie okres przejściowy, kiedy to każde państwo będzie mogło zażądać ponownego głosowania według formuły nicejskiej,
-poszczególnym składom Rady przewodzi prezydencja oprócz Rady ds. zagranicznych, której przewodniczy Wysoki Przedstawiciel
- potwierdzono wprowadzenie 18-miesięcznej prezydencję zbiorowej trzech państw.
4. Komisja Europejska
Powiązanie nominacji przewodniczącego Komisji z wynikami wyborów do Parlamentu, jego wybór powierzono Parlamentowi
- Wysoki Przedstawiciel ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa jest jednym wiceprzewodniczących Komisji – odpowiada za dziedzinę stosunków zewnętrznych i inne aspekty działań zewnętrznych Unii. Powoływany jest przez Radę Europejską.
1 grudnia 2009 stanowisko to oficjalnie objęła Brytyjka Catherine Ashton.
- od 2014 roku zmniejszenie liczby członków Komisji i wprowadzenie zasady rotacji
5. W pozostałych instytucjach i organach doradczych zmiany są mniejsze.
Kluczowe zmiany dotyczące Komitetu Regionów obejmują następujące kwestie:
Komitet zyskuje prawo wnoszenia do Trybunału Sprawiedliwości skarg w sprawie legalności aktów prawnych, w odniesieniu do których Komitet ma prawo opiniowania. Komitet będzie zatem mógł wnieść skargę do Trybunału w przypadku odmowy zasięgnięcia jego opinii lub też niezasięgnięcia opinii na temat aktu prawodawczego w razie istotnej zmiany projektu.
Kadencja Komitetu wydłuża się z 4 do 5 lat. Kadencja przewodniczącego trwać będzie 2,5 roku
Komitet zostaje zaangażowany w proces legislacyjny na wszystkich jego etapach, a konsultacje z nim stają się obowiązkowe nie tylko dla Komisji i Rady UE, ale także dla Parlamentu Europejskiego. Konsultacje rozszerzają się na nowe obszary działania jak np. energia czy zmiany klimatu. Komitet wspólnie z regionalnymi i lokalnymi władzami analizować będzie wpływ nowo powstałych przepisów na sytuację regionów. Dzięki temu będą one mieć jeszcze większy wkład w tworzenie unijnego prawa.
Autor: BIWW