Europejski Zielony Ład: Komisja proponuje przekształcenie gospodarki i społeczeństwa UE, aby osiągnąć ambitne cele klimatyczne

Komisja Europejska przyjęła 14 lipca pakiet wniosków, aby dostosować politykę UE w dziedzinie klimatu, energii, użytkowania gruntów, transportu i opodatkowania w taki sposób, aby obniżyć emisje gazów cieplarnianych netto o co najmniej 55 proc. do 2030 r. – w porównaniu z poziomami z 1990 r. Takie obniżenie poziomu emisji w najbliższej dekadzie to zasadniczy warunek, który może sprawić, by Europa stała się pierwszym na świecie kontynentem neutralnym dla klimatu do 2050 r. i wprowadziła w życie Europejski Zielony Ład. Przedstawione dzisiaj wnioski Komisji stanowią narzędzia prawodawcze, które służą realizacji celów zawartych w Europejskim prawie o klimacie oraz gruntownej transformacji naszej gospodarki i społeczeństwa zmierzającej do sprawiedliwej, ekologicznej i dostatniej przyszłości.

Kompleksowy i wzajemnie powiązany zbiór wniosków

Przedstawione dziś wnioski umożliwią niezbędne przyspieszenie redukcji emisji gazów cieplarnianych w najbliższym dziesięcioleciu. Łączą one: stosowanie systemu handlu uprawnieniami do emisji w nowych sektorach oraz zaostrzenie zasad obecnego unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji; większe wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych; wyższą efektywność energetyczną; szybsze wprowadzanie niskoemisyjnych rodzajów transportu oraz infrastruktury i paliw, które je wspierają; dostosowanie polityki podatkowej do celów Europejskiego Zielonego Ładu; działania zapobiegające ucieczce emisji gazów cieplarnianych; oraz narzędzia służące ochronie i rozwojowi naturalnych pochłaniaczy dwutlenku węgla.

• Unijny system handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS) decyduje o cenie emisji dwutlenku węgla i co roku obniża pułap emisji pochodzących z określonych sektorów gospodarki. W ciągu ostatnich 16 lat udało się obniżyć emisje pochodzące z produkcji energii elektrycznej i energochłonnych gałęzi przemysłu o 42,8 proc. Dzisiaj Komisja proponuje jeszcze większe obniżenie ogólnego pułapu emisji i zwiększenie rocznego tempa ich redukcji. Komisja proponuje również stopniowe wycofywanie bezpłatnych uprawnień do emisji dla lotnictwa oraz dostosowanie do światowego mechanizmu kompensacji i redukcji dwutlenku węgla dla lotnictwa międzynarodowego (CORSIA) oraz włączenie emisji z żeglugi po raz pierwszy do EU ETS. Aby rozwiązać problem braku redukcji emisji w transporcie drogowym i w budynkach, ustanowiono odrębny nowy system handlu uprawnieniami do emisji w odniesieniu do dystrybucji paliwa dla transportu drogowego i budynków. Komisja proponuje również zwiększenie funduszu innowacyjnego i funduszu modernizacyjnego.
• Aby uzupełnić znaczne wydatki na klimat w budżecie UE, państwa członkowskie powinny przeznaczać całość swoich dochodów z handlu uprawnieniami do emisji na projekty związane z klimatem i energią. Specjalna część dochodów z nowego systemu dotyczącego transportu drogowego i budynków powinna łagodzić ewentualne skutki społeczne dla gospodarstw domowych, mikroprzedsiębiorstw i użytkowników transportu znajdujących się w trudnej sytuacji.
• W rozporządzeniu w sprawie wspólnego wysiłku redukcyjnego dla każdego państwa członkowskiemu określono zaostrzone wartości docelowe w zakresie redukcji emisji w przypadku budynków, transportu drogowego i krajowego transportu morskiego, rolnictwa, odpadów i małych sektorów przemysłu. Biorąc pod uwagę różne sytuacje wyjściowe i możliwości poszczególnych państw członkowskich, wartości te opierają się na ich PKB na mieszkańca i są dostosowane w celu uwzględnienia efektywności kosztowej.
• Państwa członkowskie również ponoszą odpowiedzialność za usuwanie dwutlenku węgla z atmosfery, tak więc w rozporządzeniu w sprawie użytkowania gruntów, leśnictwa i rolnictwa ustanowiono ogólny cel UE dotyczący usuwania dwutlenku węgla przez naturalne pochłaniacze, odpowiadający 310 mln ton emisji CO2 do 2030 r. Docelowe poziomy krajowe będą wymagały od państw członkowskich dbania o naturalne pochłaniacze dwutlenku węgla i rozszerzania ich, aby osiągnąć powyższy cel. Do 2035 r. UE powinna dążyć do osiągnięcia neutralności klimatycznej w sektorach użytkowania gruntów, leśnictwa i rolnictwa, co dotyczy również emisji rolniczych innych niż CO2, takich jak emisje pochodzące ze stosowania nawozów i od zwierząt gospodarskich. Strategia leśna UE ma na celu poprawę jakości, ilości i odporności lasów w Europie. Wspiera ona leśników i biogospodarkę leśną, a zarazem zapewnia zrównoważone pozyskiwanie i wykorzystywanie biomasy, chroni różnorodność biologiczną oraz zawiera plan zasadzenia trzech miliardów drzew w całej Europie do 2030 r.
• Produkcja i zużycie energii odpowiadają za 75 proc. emisji w UE, dlatego też przyspieszenie przejścia na bardziej ekologiczny system energetyczny ma zasadnicze znaczenie. W dyrektywie w sprawie odnawialnych źródeł energii zostanie ustalony zwiększony poziom docelowy, zgodnie z którym do 2030 r. 40 proc. energii należy produkować ze źródeł odnawialnych. Wszystkie państwa członkowskie przyczynią się do realizacji tego celu, a konkretne wartości docelowe zostaną zaproponowane w odniesieniu do wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych w transporcie, ogrzewaniu i chłodzeniu, budynkach i przemyśle. Aby osiągnąć cele w zakresie klimatu i środowiska, zaostrzono kryteria zrównoważoności w zakresie wykorzystania bioenergii, a wszelkie programy wsparcia dla bioenergii w państwach członkowskich należy opracowywać w sposób zgodny z zasadą wykorzystania kaskadowego biomasy drzewnej.
• Żeby ograniczyć ogólne zużycie energii, ograniczyć emisje gazów cieplarnianych i rozwiązać problem ubóstwa energetycznego, dyrektywa w sprawie efektywności energetycznej określi bardziej ambitny wiążący roczny cel dotyczący ograniczenia zużycia energii na szczeblu UE. Ten cel wpłynie na sposób ustalania wkładów krajowych i prawie dwukrotnie zwiększy roczne zobowiązanie państw członkowskich w zakresie oszczędności energii. Sektor publiczny będzie zobowiązany do corocznej renowacji 3 proc. swoich budynków, aby stymulować tzw. falę renowacji, tworzyć miejsca pracy oraz zmniejszać zużycie energii i koszty ponoszone przez podatników.
• Uzupełnienie handlu uprawnieniami do emisji wymaga połączenia działań na rzecz rozwiązania problemu rosnących poziomów emisji w transporcie drogowym. Bardziej rygorystyczne normy emisji CO2 dla samochodów osobowych i dostawczych przyspieszą przejście na mobilność bezemisyjną dzięki wymogowi zmniejszenia średnich emisji z nowych samochodów o 55 proc. od 2030 r. i o 100 proc. od 2035 r. w porównaniu z poziomami z 2021 r. W rezultacie wszystkie nowe samochody rejestrowane od 2035 r. będą bezemisyjne. Aby zagwarantować kierowcom możliwość ładowania pojazdów lub zakupu paliwa w niezawodnej sieci w całej Europie, zmienione rozporządzenie w sprawie infrastruktury paliw alternatywnych nałoży na państwa członkowskie wymóg zwiększenia zdolności ładowania proporcjonalnie do sprzedaży samochodów bezemisyjnych oraz wymóg instalacji punktów ładowania i tankowania na głównych autostradach w regularnych odstępach: co 60 km w przypadku ładowania energią elektryczną i co 150 km w przypadku tankowania wodoru.
• Paliwa lotnicze i morskie powodują znaczne zanieczyszczenia, a także wymagają specjalnych działań w celu uzupełnienia handlu uprawnieniami do emisji. Rozporządzenie w sprawie infrastruktury paliw alternatywnych nakłada wymóg, aby statki powietrzne i statki miały dostęp do czystej energii elektrycznej w głównych portach i na lotniskach. Inicjatywa ReFuelEU Aviation zobowiąże dostawców paliw do włączania coraz większych ilości zrównoważonych paliw lotniczych do paliw do silników odrzutowych uzupełnianych w portach lotniczych UE, w tym niskoemisyjnych paliwach syntetycznych (tzw. e-paliwach). Podobnie inicjatywa FuelEU Maritime będzie sprzyjać wprowadzaniu zrównoważonych paliw okrętowych i technologii bezemisyjnych dzięki ustanowieniu maksymalnego limitu emisji gazów cieplarnianych przez statki zawijające do portów europejskich.
• System podatkowy dotyczący produktów energetycznych musi chronić i usprawniać jednolity rynek oraz wspierać zieloną transformację za pomocą odpowiednich zachęt. W ramach przeglądu dyrektywy w sprawie opodatkowania energii proponuje się dostosowanie opodatkowania produktów energetycznych do polityki UE w zakresie energii i klimatu, wspieranie czystych technologii oraz zniesienie przestarzałych zwolnień i stawek obniżonych, które obecnie zachęcają do stosowania paliw kopalnych. Nowe przepisy mają na celu ograniczenie szkodliwych skutków konkurencji podatkowej w dziedzinie energii, co przyczyni się do zabezpieczenia dochodów państw członkowskich z podatków ekologicznych, które są mniej szkodliwe dla wzrostu gospodarczego niż opodatkowanie pracy.
• Ponadto nowy mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2 wprowadzi cenę za emisje dwutlenku węgla w przypadku importu określonych produktów, aby zagwarantować, że ambitne działania w dziedzinie klimatu w Europie nie doprowadzą do ucieczki emisji gazów cieplarnianych. Dzięki temu obniżanie emisji w UE przyczyni się do globalnego spadku emisji, a nie do przenoszenia wysokoemisyjnej produkcji poza Europę. Celem tego mechanizmu jest również zachęcenie przemysłu spoza UE i naszych partnerów międzynarodowych do podejmowania podobnych działań.

Wszystkie te wnioski ustawodawcze są ze sobą powiązane i wzajemnie się uzupełniają. Ten wyważony pakiet i związane z nim dochody są potrzebne, aby zapewnić transformację, która sprawi, że Europa stanie się sprawiedliwa, ekologiczna i konkurencyjna, a ponadto przyniesie równomierny podział odpowiedzialności między różnymi sektorami i państwami członkowskimi, a w stosownych przypadkach zapewni dodatkowe wsparcie.

Społecznie sprawiedliwa transformacja

Chociaż w perspektywie średnio- i długofalowej korzyści wynikające z unijnej polityki klimatycznej wyraźnie przewyższają koszty tej transformacji, ta polityka może w ujęciu krótkoterminowym wywrzeć dodatkową presję na gospodarstwa domowe, mikroprzedsiębiorstwa i użytkowników transportu w trudnej sytuacji. W związku z tym rozwiązania proponowane w pakiecie pozwolą równomiernie rozłożyć koszty przeciwdziałania zmianie klimatu i przystosowania się do niej.

Ponadto instrumenty ustalania opłat za emisję gazów cieplarnianych przynoszą dochody, które można ponownie zainwestować, aby pobudzić innowacje, wzrost gospodarczy i inwestycje w czyste technologie. Nowy Fundusz Społeczny na rzecz Działań w dziedzinie Klimatu ma zapewnić państwom członkowskim specjalne środki finansowe, aby pomóc obywatelom w finansowaniu inwestycji w efektywność energetyczną, nowe systemy ogrzewania i chłodzenia oraz czystszą mobilność. Fundusz Społeczny na rzecz Działań w dziedzinie Klimatu byłby finansowany z budżetu UE w kwocie równej 25 proc. spodziewanych dochodów z handlu uprawnieniami do emisji w odniesieniu do paliw stosowanych w budynkach i transporcie drogowym. Zapewni on państwom członkowskim finansowanie w wysokości 72,2 mld euro na lata 2025–2032 w oparciu o ukierunkowaną zmianę wieloletnich ram finansowych. Dzięki propozycji wykorzystania równoważnego finansowania ze strony państw członkowskich fundusz uruchomiłby 144,4 mld euro na społecznie sprawiedliwą transformację.

Korzyści wynikające z podjęcia natychmiastowych działań na rzecz ochrony ludzi i planety są oczywiste: czystsze powietrze, chłodniejsze i bardziej ekologiczne miasta, zdrowsze społeczeństwo, niższe zużycie energii i niższe rachunki, nowe miejsca pracy w Europie, technologie i możliwości przemysłowe, więcej przestrzeni dla przyrody oraz zdrowsza planeta dla przyszłych pokoleń. Głównym wyzwaniem w związku z transformacją ekologiczną w Europie jest to, by jak najszybciej i jak najsprawiedliwiej zapewnić wszystkim korzyści i możliwości, które z niej wynikają. Wykorzystując różne narzędzia polityczne dostępne na szczeblu UE, możemy zadbać o to, by tempo zmian było wystarczające, ale nie powodowało nadmiernych zakłóceń.

Kontekst

Europejski Zielony Ład, przedstawiony przez Komisję 11 grudnia 2019 r., ma sprawić, że do 2050 r. Europa stanie się pierwszym kontynentem, który osiągnie neutralność klimatyczną. Europejskie prawo o klimacie, które wejdzie w życie w tym miesiącu, za pomocą wiążących przepisów zobowiązuje UE do osiągnięcia neutralności klimatycznej oraz zawiera cel pośredni, który polega na zmniejszeniu do 2030 r. emisji gazów cieplarnianych netto o co najmniej 55 proc. w porównaniu z poziomami z 1990 r.Zobowiązanie UE do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych netto o co najmniej 55 proc. do 2030 r. zostało przekazane UNFCCC w grudniu 2020 r. jako wkład UE w realizację celów porozumienia paryskiego.

Dzięki obowiązującemu prawodawstwu UE w dziedzinie klimatu i energii emisje gazów cieplarnianych w UE już spadły o 24 proc. w porównaniu z 1990 r., podczas gdy w tym samym okresie gospodarka UE wzrosła o ok. 60 proc., co oznacza, że wzrost jest niepowiązany z emisjami. Te sprawdzone i wypróbowane ramy prawne stanowią podstawę omawianego pakietu legislacyjnego.

Przed przedstawieniem tych wniosków Komisja przeprowadziła szeroko zakrojone oceny skutków, aby zmierzyć możliwości i koszty transformacji ekologicznej. We wrześniu 2020 r. kompleksowa ocena skutków stanowiła podstawę wniosku Komisji dotyczącego zwiększenia unijnego celu redukcji emisji netto do 2030 r. do co najmniej 55 % w porównaniu z poziomami z 1990 r. Wykazano w niej, że cel ten jest zarówno osiągalny, jak i korzystny. Dzisiejsze wnioski ustawodawcze są poparte szczegółowymi ocenami skutków, w których uwzględniono powiązania z innymi częściami pakietu.

Długoterminowy budżet UE na najbliższe siedem lat zapewni wsparcie dla zielonej transformacji. Wspierania działań w dziedzinie klimatu dotyczy 30 proc. programów objętych wieloletnimi ramami finansowymi o wartości 2 bln euro na lata 2021–2027 i instrumentem NextGenerationEU; ponadto na działania w dziedzinie klimatu przeznaczono 37 proc. z 723,8 mld euro (w cenach bieżących) Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, z którego finansowane będą krajowe programy naprawcze państw członkowskich w ramach NextGenerationEU.

Wypowiedzi członków kolegium komisarzy:

Przewodnicząca Komisji Europejskiej, Ursula von der Leyen, powiedziała: Gospodarka oparta na paliwach kopalnych osiągnęła swoje granice. Następnym pokoleniom chcemy zostawić zdrową planetę, a także zapewnić dobre miejsca pracy i wzrost gospodarczy, który nie szkodzi przyrodzie. Europejski Zielony Ład to nasza strategia wzrostu, która zmierza ku gospodarce bezemisyjnej. Europa była pierwszym kontynentem, który ogłosił, że będzie neutralny dla klimatu w 2050 r., a teraz jesteśmy pierwszymi, którzy przedstawiają konkretny plan działania. Europa realizuje politykę przeciwdziałania zmianie klimatu poprzez innowacje, inwestycje i rekompensatę społeczną.

Wiceprzewodniczący wykonawczy do spraw Europejskiego Zielonego Ładu, Frans Timmermans, podkreślił: Jest to dekada przełomowa w walce z kryzysem klimatycznym i zagrożeniami dla różnorodności biologicznej. Unia Europejska wyznaczyła ambitne cele, a dziś pokazujemy, w jaki sposób możemy je osiągnąć. Zapewnienie ekologicznej i zdrowej przyszłości dla wszystkich będzie wymagało znacznych starań we wszystkich sektorach i w każdym państwie członkowskim. Wspólnie nasze wnioski nadadzą bieg niezbędnym zmianom, umożliwią wszystkim obywatelom jak najszybsze czerpanie korzyści z działań w dziedzinie klimatu oraz zapewnią wsparcie gospodarstwom domowym znajdującym się w najtrudniejszej sytuacji. Transformacja Europy będzie sprawiedliwa, ekologiczna i konkurencyjna.

Komisarz do spraw gospodarki Paolo Gentiloni stwierdził: Nasze starania na rzecz przeciwdziałania zmianie klimatu muszą być ambitne politycznie, skoordynowane na szczeblu globalnym i sprawiedliwe społecznie. Aktualizujemy przyjęte dwadzieścia lat temu przepisy dotyczące opodatkowania energii, aby zachęcić do stosowania bardziej ekologicznych paliw i ograniczyć szkodliwą konkurencję podatkową w dziedzinie energii. Proponujemy również mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2, który zrówna cenę emisji dwutlenku węgla pochodzących z przywozu z ceną stosowaną w obrębie UE. Przy pełnym poszanowaniu naszych zobowiązań w ramach WTO pozwoli to zagwarantować, że realizacja naszych ambitnych celów klimatycznych nie zostanie utrudniona przez przedsiębiorstwa zagraniczne, które podlegają mniej rygorystycznym wymogom w zakresie ochrony środowiska. Ponadto takie rozwiązanie zachęci do stosowania bardziej ekologicznych norm poza naszymi granicami. Jest to niewątpliwie ostatni moment na podjęcie działań. Z roku na rok przerażające skutki zmiany klimatu stają się coraz bardziej widoczne: dziś potwierdzamy naszą determinację, żeby działać, zanim będzie za późno.

Komisarz do spraw energii Kadri Simson oświadczyła: Osiągnięcie celów Zielonego Ładu nie będzie możliwe bez przekształcenia naszego systemu energetycznego, bo to właśnie z niego pochodzi większość emisji w Europie. Aby osiągnąć neutralność klimatyczną do 2050 r., musimy zmienić ewolucję dotyczącą odnawialnych źródeł energii w rewolucję i zadbać o to, by nie marnować energii. Dzisiejsze wnioski zawierają ambitniejsze cele, usuwają bariery i wprowadzają zachęty, tak abyśmy jeszcze szybciej przechodzili na zerowy system energetyczny netto.

Komisarz do spraw transportu Adina Vălean zauważyła: Dzięki naszym trzem inicjatywom dotyczącym transportu – ReFuel Aviation, FuelEU Maritime oraz rozporządzeniu w sprawie infrastruktury paliw alternatywnych – będziemy wspierać przejście sektora transportu na system dostosowany do przyszłych potrzeb. Stworzymy rynek zrównoważonych paliw alternatywnych i technologii niskoemisyjnych, a jednocześnie wprowadzimy odpowiednią infrastrukturę, która zapewni upowszechnienie pojazdów i statków bezemisyjnych. Pakiet ten wykracza poza ekologizację mobilności i logistyki. Stanowi szansę na to, by UE stała się wiodącym rynkiem zaawansowanych technologii.

Komisarz do spraw środowiska, oceanów i rybołówstwa Virginijus Sinkevičius dodał: Lasy stanowią bardzo ważne z rozwiązań w przypadku wielu problemów, przed którymi stoimy w związku z kryzysem klimatycznym i zagrożeniami dla różnorodności biologicznej. Mają one również podstawowe znaczenie dla osiągnięcia celów klimatycznych UE na 2030 r. Obecny stan ochrony lasów w UE nie jest jednak właściwy. Musimy szerzej stosować praktyki sprzyjające różnorodności biologicznej oraz zapewnić zdrowie i odporność ekosystemów leśnych. Strategia leśna jest prawdziwym przełomem w ochronie i uprawie lasów oraz zarządzaniu nimi, przynosząc korzyści planecie, społeczeństwu i gospodarce.

Komisarz ds. rolnictwa Janusz WojciechowskiJ powiedział: Lasy mają zasadnicze znaczenie w walce ze zmianą klimatu. Poza tym zapewniają miejsca pracy i wzrost gospodarczy na obszarach wiejskich, zrównoważony materiał na potrzeby rozwoju biogospodarki oraz cenne usługi ekosystemowe dla naszego społeczeństwa. Strategia leśna – poprzez wspólne traktowanie aspektów społecznych, gospodarczych i środowiskowych – ma zapewnić i zwiększyć wielofunkcyjność europejskich lasów oraz podkreśla kluczową rolę milionów leśników pracujących w terenie. Nowa wspólna polityka rolna umożliwi lepiej ukierunkowane wsparcie dla naszych leśników i dla zrównoważonego rozwoju naszych lasów.

Autor: Komisja Europejska