shutterstock 159411446
Gospodarka o obiegu zamkniętym, w którym produkt projektowany jest już z myślą o powtórnym wykorzystaniu może być przyszłością dla Europy i jej przemysłu. Taka forma rozwoju ekonomicznego może pozwolić na efektywne wykorzystanie surowców i poprawę stanu środowiska.
Dzisiejsza gospodarka i konsumpcyjny styl życia sprzyja wytwarzaniu dużej ilości odpadów. Same tylko gospodarstwa domowe Unii Europejskiej generują rocznie średnio 200 mln ton odpadów (dane Eurostatu TUTAJ). Dlatego „od odpadów nie można odejść” – mówi ekspertka Hanna Marliere z firmy Envi-Pro.
Gospodarowanie odpadami w sposób wydajny i przyjazny środowisku jest wyzwaniem samym w sobie. Jednak Europa ma pomysł, jak sprawić, by odpady stały się zasobami, wydobywając z nich potencjał do generowania zysku dla unijnej gospodarki.
Przed końcem 2015 r. Komisja Europejska ma przedstawić nowy pakiet przepisów dotyczących gospodarki o obiegu zamkniętym (circular economy package), który zakłada maksymalne i wielokrotne wykorzystanie zasobów używanych w Europie, w tym traktowanie odpadu jako wartościowego surowca.
Gospodarka obiegowa
Gospodarka o obiegu zamkniętym, nazywana także gospodarką obiegową lub cyrkulacyjną (Nazwa „gospodarka o obiegu zamkniętym” powinna być używana jako podstawowa, ponieważ występuje w oficjalnych dokumentach m.in. Ministerstwa Gospodarki. Pozostałe określenia używane są zamiennie), ma się przyczynić do zwiększenia trwałości produktów i ich zoptymalizowania pod kątem łatwości naprawy i ponownego użycia oraz do ograniczenia zużycia i marnotrawienia zasobów naturalnych. Przygotowywany przez Komisję Europejską pakiet propozycji jest szeroko dyskutowany. Pokładane są w nim wielkie nadzieje, ale jednocześnie budzi on wiele wątpliwości.
Tradycyjny model gospodarki opiera się na linearnej koncepcji „biorę-przetwarzam-używam-wyrzucam”. Nowa jakość niesiona przez gospodarkę cyrkulacyjną ma na celu zachowanie wartości materiałów i energii wykorzystanych w produktach przez jak najdłuższy czas. Jednocześnie kładzie nacisk na minimalizowanie ilości odpadów.
Odpad zasobem
Przejście z modelu gospodarki liniowej do gospodarki cyrkulacyjnej to próba odpowiedzi na wyzwania stawiane nam przez współczesny świat. W sytuacji, kiedy rośnie globalna konkurencja o zasoby – często wykorzystywane w niezrównoważony sposób – oraz zwiększa się w zatrważającym tempie ilość odpadów, trzeba zmienić sposób myślenia o produkcji. Nie do pominięcia jest również aspekt bezpieczeństwa gospodarczego Europy, której gospodarka jest w ogromnym stopniu zależna od zasobów pochodzących spoza kontynentu.
Odpady mogą stanowić jeden ze sposobów na zwiększenie dostępności surowców dla przemysłu. Możliwość ich wykorzystania – zgodnie z ideą gospodarki o obiegu zamkniętym – powinna zostać uwzględniona już na etapie projektowania danego produktu. „W tego rodzaju gospodarce nawet odpady stają się surowcami” – podkreśla Gwenole Cozigou, dyrektor Dyrekcji C w Dyrekcji Generalnej ds. Rynku Wewnętrznego, Przemysłu, Przedsiębiorczości i MŚP w Komisji Europejskiej.
Gospodarka cyrkulacyjna ma podwójny potencjał środowiskowy – nie tylko wpłynie na zmniejszenie ilości odpadów, które trzeba składować, ale tym samym spowoduje ograniczenie ilości emisji do atmosfery. Léonie Knox-Peebles, Senior EU Policy Adviser w organizacji branżowej PlasticsEurope ocenia, że wprowadzenie zasad gospodarki cyrkulacyjnej, w tym wprowadzenie zakazu składowania odpadów spowoduje zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych pochodzących ze składowisk odpadów nawet o 16 mln ton ekwiwalentu CO2.
Kazimierz Borkowski, Dyrektor Zarządzający polskiego oddziału PlasticsEurope, zwrócił ponadto uwagę, że szansą dla zwiększenia poziomu odzysku odpadów tworzyw sztucznych wykorzystywanych obecnie głównie poprzez recykling mechaniczny i odzysk energii, będą nowe technologie jak np. recykling surowcowy, czyli odzyskanie surowców, które dalej posłużą do produkcji nowych tworzyw.
Brak negatywnych stron?
„Sama filozofia podejścia do gospodarki o obiegu zamkniętym nie ma negatywnych stron” – stwierdził Zbigniew Kamieński, z-ca dyrektora Departamentu Innowacji i Przemysłu w Ministerstwie Gospodarki. Oznacza bowiem „optymalizację procesów społeczno-gospodarczych, w tym racjonalizację wykorzystania zasobów”.
Dodał jednak, że wdrażanie takiego modelu gospodarki powinno być dostosowane do specyfiki poszczególnych krajów i opierać się w dużym stopniu na rozwiązaniach dobrowolnych, a nie tylko na dodatkowych regulacjach.
Dłuższa trwałość a produkcja
„Musimy wytwarzać produkty o dłuższej przydatności do użycia, a co za tym idzie wykonane z lepszych i trwalszych materiałów. Wyroby takie będą droższe, ale – uwzględniając ich dłuższy cykl życia i lepsze właściwości użytkowe – w całościowym rozrachunku okażą się często tańsze”, tłumaczył dyr. Kamieński. W tym kontekście olbrzymim wyzwaniem są działania dotyczące zmiany zachowań konsumentów, a szerzej, wdrożenia zasad zrównoważonej konsumpcji.
Daria Kulczycka, dyrektor Departamentu Energii i Zmian Klimatu w Konfederacji Lewiatan, zwróciła jednak uwagę, że takie trwalsze produkty „mogą stanowić zagrożenie dla producentów. Tymczasem nie mamy obecnie pomysłu, jak napędzać gospodarkę inaczej niż poprzez zwiększanie produkcji” – tłumaczyła.
Dodatkowo mniejsza sprzedaż może wpłynąć negatywnie na zatrudnienie- jedną z pierwszych metod cięcia kosztów w firmach jest zwalnianie pracowników. Zatem zmiana gospodarki na cyrkulacyjną może być niekorzystna w sytuacji gdy Europa dopiero stopniowo wychodzi z kryzysu bezrobocia.
Implementacja i zachęty
Oddzielną sprawą jest także samo wdrożenie tak dużego projektu jakim jest gospodarka o obiegu zamkniętym. Wymaga to zmian w sposobie myślenia o produkcji i biznesie, w fundamentach systemu gospodarczego rządzącego ekonomią Europy.
Można stosować różnorakie, ograniczone w swoim zasięgu zachęty – np. uwarunkować zamówienia publiczne od spełnienia wymogów gospodarki cyrkulacyjnej czy wykorzystania produktów z odzysku, jak zwraca uwagę europoseł Andrzej Grzyb z Komisji Ochrony Środowiska Naturalnego, Zdrowia Publicznego i Bezpieczeństwa Żywności w Parlamencie Europejskim.
Radca Ministra w Ministerstwie Środowiska dr Beata Kłopotek podkreśla, że gospodarkę o obiegu zamkniętym „należy wprowadzać w zrównoważony sposób, a przy tym trzeba ograniczać nadmierne regulacje i odpowiednio edukować nowe pokolenie, by postrzegało odpady jako zasoby do wykorzystania, a nie problem, którego trzeba się pozbyć”.
Na rolę edukacji społecznej zwraca też uwagę cytowana przez posła Grzyba rezolucja Parlamentu Europejskiego z 9 lipca br. ws. oszczędnego gospodarowania zasobami: ku gospodarce o obiegu zamkniętym (2014/2208(INI)): „dla pomyślnego przejścia na gospodarkę o obiegu zamkniętym zasadnicze znaczenie mają świadomość społeczna oraz postrzeganie tej problematyki przez obywateli i ich zaangażowanie (…) – należy zwrócić właściwą uwagę i przeznaczyć odpowiednie zasoby na edukację i działania informacyjne, aby promować modele zrównoważonej konsumpcji i produkcji oraz podkreślać korzyści wynikające z przejścia na zasobooszczędną gospodarkę o obiegu zamkniętym”.
UE i świat
Leonie Knox-Peebles, jako przedstawicielka przedsiębiorców, przypomina jednak, że koncepcja wprowadzenia gospodarki cyrkulacyjnej musi brać pod uwagę miejsce gospodarki europejskiej w światowym systemie ekonomicznym. Dlatego też europoseł Grzyb podkreśla niezbędność zróżnicowania celów dla poszczególnych państw członkowskich, tak by dostosować ambitne plany środowiskowe do specyfiki rodzimych warunków gospodarczych i dostępnej infrastruktury.
Brak takiego odniesienia mógłby bowiem zaowocować negatywnymi konsekwencjami dla Europy i jej konkurencyjności. Biznes mógłby odpłynąć z UE w stronę rynków mniej regulowanych i konsumenci nadal byliby zalewani nietrwałymi produktami, które de facto przyczyniałyby się do dalszego zwiększania ilość odpadów. Więc nie tylko nie mielibyśmy korzyści z produkcji, ale i utracilibyśmy wszelką kontrolę nad warunkami wytwarzania wyrobów.
Wszystkie przytaczane powyżej wypowiedzi pochodziły z Konferencji „Circular Economy: Szanse i zagrożenia dla Polski i Europy” zorganizowanej przez EurActiv.pl – Europejskie Media w partnerstwie z Biurem Informacyjnym Parlamentu Europejskiego w Polsce oraz Fundacją PlasticsEurope Polska. Patronat honorowy nad konferencją objęli: Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce, Ministerstwo Gospodarki oraz Ministerstwo Środowiska.
Źródło: Euractiv.pl
