Nowa europejska przestrzeń badawcza

Komisja Europejska przyjęła wczoraj komunikat dotyczący nowej europejskiej przestrzeni badawczej na rzecz badań naukowych i innowacji. Nowa europejska przestrzeń badawcza będzie oparta na doskonałości i talentach oraz konkurencyjna i otwarta. Zapewni lepsze warunki prowadzenia działalności naukowo-badawczej i innowacyjnej w Europie, przyspieszy transformację UE w kierunku neutralności klimatycznej i przywództwa cyfrowego, będzie wspierać odbudowę mającą na celu zniwelowanie społecznych i gospodarczych skutków kryzysu wywołanego koronawirusem oraz zwiększy odporność Unii na przyszłe kryzysy.

Komisja określiła strategiczne cele i działania, które mają być realizowane w ścisłej współpracy z państwami członkowskimi. Chodzi w nich o to, by inwestycje i reformy w dziedzinie badań naukowych i innowacji były traktowane priorytetowo, by ułatwić naukowcom w całej UE dostęp do warunków sprzyjających osiąganiu doskonałości oraz by ułatwiać wykorzystanie wyników badań naukowych na rynku i w gospodarce realnej. Ponadto komunikat będzie jeszcze bardziej promował mobilność naukowców, możliwości rozwijania umiejętności i kariery w UE, równouprawnienie płci, a także lepszy dostęp do poddawanych wzajemnej ocenie badań naukowych finansowanych ze środków publicznych.

Wiceprzewodnicząca wykonawcza do spraw Europy na miarę ery cyfrowej Margrethe Vestager powiedziała: UE już teraz przoduje w dziedzinie innowacji dzięki prowadzonym tu badaniom naukowym i doskonałości naukowej. Na tym chcemy oprzeć dalsze wzmożone wysiłki na rzecz przełomowych innowacji, które będą wynikać z potrzeb rynkowych i przyczynią się do budowania zielonej i cyfrowej Europy, a także będą stanowić bodziec stymulujący wzrost gospodarczy i tworzenie miejsc pracy oraz zwiększą naszą konkurencyjność na światowych rynkach. Dziś [30.09.2020 r.] wyznaczamy nowy poziom ambicji dla europejskiej przestrzeni badawczej, aby ułatwiała ona współpracę i przyczyniała się do wzrostu konkurencyjności europejskiego przemysłu.

Mariya Gabriel, komisarz ds. innowacji, badań naukowych, kultury, edukacji i młodzieży, stwierdziła: W naszych czasach działalność naukowa wymaga sprawnej i skutecznej współpracy. Musimy wzmocnić europejską przestrzeń badawczą. To obszar, który obejmuje całą Europę, ponieważ wiedza nie ma granic terytorialnych, ponieważ wiedza naukowa rozwija się dzięki współpracy i ponieważ wiedza jest wiarygodna, jeżeli istnieje otwarta kontrola jej jakości. Ma również większe możliwości osiągnięcia najwyższych poziomów doskonałości i wspierania innowacyjnego przemysłu, który jest gotów ponieść ryzyko, w kształtowaniu odpornej, ekologicznej i cyfrowej gospodarki w przyszłości.

Europejska Przestrzeń Badawcza powstała w 2000 r. i w ostatnich latach odnotowała duże osiągnięcia. Obecna sytuacja skłania nas jednak do zastanowienia się, jak można zwiększyć jej rolę, jak lepiej zdefiniować i realizować jej główne cele, a także jak zwiększyć jej atrakcyjność jako wspólnej przestrzeni dla prowadzenia cennych badań naukowych i tworzenia innowacji. Ponadto Europa stoi obecnie w obliczu poważnych wyzwań społecznych, ekologicznych i gospodarczych, które pogłębia kryzys związany z koronawirusem. Badania naukowe i innowacje mają zatem kluczowe znaczenie dla sprostania tym wyzwaniom, osiągnięcia ożywienia gospodarczego w Europie i przyspieszenia dwojakiej transformacji – ekologicznej i cyfrowej.

Cele nowej europejskiej przestrzeni badawczej

Korzystając z tego, że Europa przoduje w dziedzinie innowacji i promuje doskonałość naukową, nowa europejska przestrzeń badawcza ma zachęcać do lepszej koordynacji i współpracy między UE, jej państwami członkowskimi i sektorem prywatnym; przyczyniać się do zwiększenia inwestycji w badania naukowe i innowacje; zwiększyć mobilność naukowców, podnieść poziom ich wiedzy fachowej oraz zwiększyć przepływ wiedzy.

W komunikacie określono cztery cele strategiczne:

1. Priorytetowe traktowanie inwestycji i reform w dziedzinie badań naukowych i innowacji na rzecz transformacji ekologicznej i cyfrowej w celu wsparcia ożywienia gospodarczego w Europie oraz zwiększenie konkurencyjności.

Wsparcie UE na rzecz badań naukowych i innowacji będzie udzielane z wykorzystaniem różnych programów, takich jak „Horyzont Europa”, polityka spójności i Next Generation EU. Aby doprowadzić do niezbędnych pozytywnych zmian i zapewnić odpowiednią jakość wyników, wsparcie UE musi być uzupełnione inwestycjami państw członkowskich i sektora prywatnego. W komunikacie potwierdza się cel zakładający przeznaczenie 3 % PKB na inwestycje w badania naukowe i innowacje w UE, oraz zachęca się do dalszej współpracy między państwami członkowskimi, a także do skoordynowania wysiłków krajowych poprzez wyznaczenie celu, jakim jest przeznaczenie 5 % krajowych środków publicznych do 2030 r. na wspólne programy badawczo-rozwojowe i partnerstwa europejskie.

Zasada doskonałości, która zakłada, że najlepsi naukowcy z najlepszymi pomysłami mogą skorzystać z finansowania, pozostaje podstawą wszystkich inwestycji w ramach europejskiej przestrzeni badawczej.

2. Poprawa dostępu naukowców w całej UE do doskonałego zaplecza i infrastruktury.

Nadal istnieją rozbieżności pod względem wielkości środków inwestowanych przez państwa członkowskie w badania naukowe i innowacje. Przekłada się to na dysproporcje, jakie są widoczne w postępach na drodze do budowania doskonałości naukowej oraz w wynikach osiąganych pod względem innowacyjności i które trzeba wyrównać. UE już teraz wspiera państwa pozostające w tyle. W tym celu udziela m.in. wsparcia w terenie, które jest dostosowane do potrzeb. Dodatkowym źródłem wsparcia będzie program „Horyzont Europa”, gdyż umożliwi on ściślejszą współpracę z bardziej doświadczonymi partnerami w celu poprawy dostępu do warunków sprzyjających osiąganiu doskonałości. Komisja proponuje, aby państwa członkowskie, które pod względem środków przeznaczanych na inwestycje w badania naukowe i innowacje w stosunku do PKB pozostają w tyle za średnią unijną, ukierunkowały swoje wysiłki na zwiększenie inwestycji o 50 % w ciągu najbliższych 5 lat.

W tym celu dzięki specjalnym szkoleniom i programom mobilności z udziałem sektora przemysłu i środowiska akademickiego powstaną możliwości w zakresie mobilności, dzięki którym naukowcy będą mogli dążyć do doskonałości i poszerzać swoje doświadczenia. Aby odzwierciedlić postępy w tworzeniu warunków sprzyjających prowadzeniu badań naukowych opartych na doskonałości państwa członkowskie, które pod względem odsetka najczęściej przywoływanych publikacji pozostają w tyle za średnią unijną, powinny zmniejszyć różnicę w stosunku do tej średniej o co najmniej jedną trzecią w ciągu najbliższych 5 lat.

3. Transfer wyników do gospodarki w celu pobudzenia inwestycji przedsiębiorstw i absorpcji przez rynek wyników badań naukowych, a także wspierania konkurencyjności UE i czołowej roli UE w globalnym otoczeniu technologicznym.

Aby przyspieszyć transfer wyników badań naukowych do gospodarki realnej oraz wspierać wdrażanie nowej strategii przemysłowej, Komisja będzie dostarczać wskazówek i zachęcać do opracowywania wspólnych planów technologicznych wraz z sektorem przemysłu, tak by przyciągnąć więcej prywatnych inwestycji w kluczowe projekty międzynarodowe. Pozwoli to wspierać rozwój konkurencyjnych technologii w głównych obszarach strategicznych, a jednoczenie zapewni Europie silniejszą pozycję na arenie międzynarodowej.

Równolegle, po zakończeniu szczegółowego monitorowania, Komisja zbada możliwość opracowania do 2022 r. ram tworzenia sieci kontaktów, które będą opierać się na istniejących podmiotach i zdolnościach, takich jak centra doskonałości lub centra innowacji cyfrowych, aby ułatwić współpracę i wymianę najlepszych praktyk. Ponadto w ciągu tych dwóch lat Komisja zaktualizuje i opracuje zasady przewodnie, dzięki którym innowacje będą mogły być odpowiednio docenianie i nagradzane. Przestawi także kodeks postępowania w zakresie inteligentnego korzystania z własności intelektualnej, tak by zapewnić dostęp do skutecznej i przystępnej cenowo ochrony własności intelektualnej.

4. Zwiększenie mobilności naukowców oraz swobodnego przepływu wiedzy i technologii poprzez ściślejszą współpracę między państwami członkowskimi, tak by wszyscy odnosili korzyści z badań naukowych i ich wyników.

UE będzie dążyć do poprawy możliwości rozwoju zawodowego w celu przyciągnięcia i zatrzymania najlepszych naukowców w Europie, a także zachęcenia naukowców do kontynuowania kariery poza środowiskiem akademickim. W tym celu do końca 2024 r., we współpracy z państwami członkowskimi i organizacjami badawczymi, Komisja przedstawi również zestaw środków wsparcia rozwoju kariery naukowców. Zestaw ten będzie obejmować następujące elementy: ramy kompetencji dla naukowców w celu określenia kluczowych umiejętności i niedopasowania umiejętności, program mobilności wspierający wymianę i mobilność naukowców między sektorem przemysłu a środowiskiem akademickim, ukierunkowane szkolenia i możliwości rozwoju zawodowego w ramach programu „Horyzont Europa”, a także portal kompleksowej obsługi umożliwiający łatwiejsze wyszukiwanie informacji i zarządzanie kształceniem i karierą zawodową.

UE będzie działać na rzecz osiągnięcia tych celów strategicznych, w ścisłej współpracy z państwami członkowskimi. Podejmie w tym celu 14 działań, które są ze sobą powiązane i przyczynią się do urzeczywistnienia europejskiej przestrzeni badawczej. Ponadto Komisja będzie kierować Europejskim Forum ds. Transformacji. Będzie ono stanowić strategiczne forum dyskusyjne z udziałem państw członkowskich, które będzie wspierać je w spójnym dążeniu do osiągnięcia tych czterech celów. Do pierwszej połowy 2021 r. Komisja zaproponuje również, aby państwa członkowskie przyjęły pakt na rzecz badań naukowych i innowacji w Europie, który wzmocni ich zaangażowanie na rzecz wspólnych polityk i zasad oraz określi obszary działań priorytetowych.

W ramach inicjatyw mających na celu wspieranie ożywienia gospodarczego i budowanie zielonej i cyfrowej Europy oprócz komunikatu dotyczącego nowej europejskiej przestrzeni badawczej Komisja przyjęła wczoraj również nowy plan działania w dziedzinie edukacji cyfrowej mający pomóc w dostosowaniu systemów kształcenia i szkolenia do ery cyfrowej, a także komunikat w sprawie europejskiego obszaru edukacji, który jest elementem stymulującym tworzenie miejsc pracy i wzrost gospodarczy.

Kontekst

Europejska Przestrzeń Badawcza powstała w 2000 r. i z założenia ma się przyczyniać do lepszej organizacji i integracji systemów badań naukowych i innowacji w Europie oraz do zacieśnienia współpracy między UE, państwami członkowskimi, ich regionami i zainteresowanymi stronami. Ma także umożliwiać swobodę przemieszczania się naukowców w związku z działalnością naukowo-badawczą oraz swobodny przepływ wiedzy naukowej i technologii w całej UE, a także pobudzać współpracę transgraniczną i przyczyniać się do doskonalenia i koordynacji polityk i programów państw członkowskich w zakresie badań naukowych i innowacji. 

W 2018 r. Rada Unii Europejskiej zaapelowała o reorganizację europejskiej przestrzeni badawczej w 2020 r., przy czym Komisja miała zapoczątkować ten proces nowym komunikatem. W grudniu 2019 r. państwa członkowskie wypowiedziały się na temat przyszłości europejskiej przestrzeni badawczej, a ich uwagi zostały uwzględnione w opinii Komitetu Europejskiej Przestrzeni Badawczej i Innowacji.

W ramach reakcji UE na pandemię koronawirusa Komisja wprowadziła w kwietniu tego roku plan działania „ERAvsCorona”. Plan ten jest dokumentem roboczym opracowanym wspólnie przez Komisję i rządy poszczególnych państw, który opiera się na ogólnych celach europejskiej przestrzeni badawczej i narzędziach, jakimi ona dysponuje. Obejmuje on działania krótkoterminowe oparte na ścisłej koordynacji, współpracy, wymianie danych i wspólnych wysiłkach w zakresie finansowania.

Więcej informacji

Zestawienie informacji: Nowa europejska przestrzeń badawcza

Europejska przestrzeń badawcza

Wideo „Nowa europejska przestrzeń badawcza”

Komunikat Nowa europejska przestrzeń badawcza

Autor: Komisja Europejska