Europa stoi przed wyzwaniami, z którymi państwa członkowskie często nie potrafią się skutecznie zmierzyć, jeśli działają w pojedynkę. Sektor kultury i sektor kreatywny są dobrym przykładem na to, co można osiągnąć dzięki połączeniu naszych zasobów i wspólnej pracy w celu przezwyciężenia problemów ponadnarodowych, a także wykorzystania możliwości zwiększenia wpływu kulturowego Europy w wymiarze globalnym.
Wspomniane sektory wytwarzają obecnie do 4,5% PKB UE i zatrudniają ponad 8 mln osób. Wyniki te są niewątpliwie imponujące, szczególnie gdy uwzględnimy oddziaływanie tych sektorów na inne obszary, takie jak turystyka i sektor IT. Uważamy jednak, że potencjał tych sektorów w zakresie wzrostu gospodarczego nie jest w pełni wykorzystany oraz że przy właściwym wsparciu ich wkład w tworzenie nowych miejsc pracy i w gospodarkę UE mógłby być jeszcze większy.
Sektor kultury i sektor kreatywny stoją w obliczu trzech trudnych wyzwań, jeśli chodzi o pełne wykorzystanie jednolitego rynku i możliwości, jakie stwarza proces globalizacji i digitalizacji.
Po pierwsze, europejski krajobraz charakteryzuje się różnorodnością kultur i obszarów językowych, co prowadzi do rozdrobnienia przestrzeni kulturowej i w efekcie poważnie ogranicza szanse osób zawodowo zajmujących się pracą twórczą na dotarcie do odbiorców poza granicami swojego kraju.
Po drugie, globalizacja i digitalizacja radykalnie zmieniają sposób tworzenia, udostępniania i rozpowszechniania sztuki. Zmienia się również sposób, w jaki sztuka i odbiorcy wzajemnie na siebie oddziałują, a także metody angażowania odbiorców przez instytucje kulturalne.
Po trzecie, problemem w sektorze kultury i sektorze kreatywnym jest chroniczny brak dostępu do finansowania. Bankom brakuje dogłębnej wiedzy, dlatego postrzegają kreatywne przedsiębiorstwa, które wnioskują o pożyczkę, jako „ryzykowne". Rzadko zdarza się, by na przykład instytucja kredytująca miała duże doświadczenie w wycenianiu wartości niematerialnych i prawnych, takich jak prawa własności intelektualnej.
W reakcji na te wyzwania i możliwości Unia Europejska zaproponowała wszechstronną strategię na rzecz sektora kultury i sektora kreatywnego oraz nowy program — „Kreatywna Europa" — który właśnie zyskał poparcie Parlamentu Europejskiego (dnia 19 listopada).
Nowy program, który ma rozpocząć się w styczniu, dysponuje budżetem wartym 1,46 mld euro[1], rozłożonym na okres siedmiu lat – to o 9 proc. więcej niż wynoszą obecne poziomy finansowania. Celem tego programu będzie wspieranie pełnego spektrum osób i organizacji działających w sektorze kultury i sektorze kreatywnym, między innymi w dziedzinie kultury, kina, telewizji, muzyki, literatury, spektakli, dziedzictwa kulturowego. Wszyscy mogą z niego skorzystać.
Ogółem umożliwi on dofinansowanie co najmniej 250 tys. artystów i osób zawodowo zajmujących się kulturą, 2 tys. kin, 800 filmów i 4,5 tys. tłumaczeń książek. Nowy instrument gwarancji finansowych w ramach programu pozwoli małym podmiotom z sektora kultury i sektora kreatywnego uzyskać kredyty bankowe do kwoty 750 mln Eeuro.
Nowy program ma również zachęcać do tworzenia partnerstw z państwami trzecimi. Podobnie jak w przypadku obecnych programów „Kultura" i „Media", w programie „Kreatywna Europa" będą mogły uczestniczyć Islandia, Liechtenstein, Norwegia i Konfederacja Szwajcarska, kraje przystępujące do UE, kraje kandydujące i potencjalne kraje kandydujące, z zastrzeżeniem pewnych warunków, w tym opłacenia tzw. biletu wstępu. Ponadto po raz pierwszy udział w programie mogą wziąć również kraje uczestniczące w europejskiej polityce sąsiedztwa, o ile spełnią wstępne warunki.
Z nowego programu dofinansowane zostaną również długoletnie inicjatywy przewodnie, takie jak: Europejska Stolica Kultury, nowa inicjatywa znak dziedzictwa europejskiego, a także Europejskie Dni Dziedzictwa oraz pięć nagród Unii Europejskiej (nagroda UE w dziedzinie dziedzictwa kulturowego/nagrody „Europa Nostra", nagroda UE w dziedzinie architektury współczesnej, Europejska Nagroda Literacka, nagrody „European Border Breakers" oraz nagroda programu MEDIA Unii Europejskiej).
Program „Kreatywna Europa" opiera się na sukcesie programów „Kultura" i „MEDIA" oraz doświadczeniach z nich wyniesionych. Sektor kultury i sektor audiowizualny korzystały z dofinansowania z tych programów przez ponad 20 lat. Nowy program obejmuje podprogram „Kultura" i podprogram „MEDIA". Pierwszy ma zapewniać dofinansowanie sztuk widowiskowych i wizualnych, dziedzictwa i innych dziedzin, a drugi – dofinansowanie kin i sektora audiowizualnego. Nowy komponent międzysektorowy umożliwi wspieranie współpracy w zakresie polityki, środków przekrojowych oraz nowego instrumentu gwarancji finansowych, który zacznie obowiązywać od 2016 r.
Pomagając artystom dotrzeć do nowych odbiorców i zaistnieć poza granicami swojego kraju, program „Kreatywna Europa" przyczyni się do ochrony i propagowania europejskiej różnorodności kulturowej i językowej. Założeniem programu jest również poprawa konkurencyjności sektora kultury i sektora kreatywnego, tak by mogły one pomóc w osiąganiu celu strategii „Europa 2020", jakim jest inteligentny i trwały wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu.
Cały program opiera się na takim dwutorowym podejściu – ochronie różnorodności i wsparciu na rzecz międzynarodowego sukcesu. Pomaga osobom zawodowo zajmującym się kulturą i sztuką audiowizualną w rozwijaniu ich kariery poza granicami własnego kraju, pomaga organizacjom kulturalnym w osiąganiu profesjonalnego poziomu oraz umożliwia dzielenie się dorobkiem kulturowym z nową szerszą grupą odbiorców w innych państwach.
Rozwój publiczności jest kluczowym elementem programu „Kreatywna Europa": oznacza to zapewnienie szerszego dostępu do sztuki poprzez przyciąganie nowych odbiorców, na przykład ludzi młodych i osób znajdujących się w niekorzystnym położeniu,jak również zagwarantowanie, że istniejąca publiczność będzie nadal chętnie udzielać swojego wsparcia.
Obecnie zaledwie ułamek 500 mln obywateli UE ma dostęp do dorobku kulturowego z innych państw europejskich. Jest to wielka zaprzepaszczona szansa, gdyż niewykorzystane pozostają ogromne korzyści kulturowe, społeczne i gospodarcze. Program „Kreatywna Europa" ma na celu sprostanie temu wyzwaniu poprzez dążenie do tego, by coraz więcej obywateli mogło docenić bogactwo inspirującego, kreatywnego i artystycznego dorobku, który Europa ma do zaproponowania, przy jednoczesnych staraniach, by kultura w możliwie największym stopniu służyła jako środek wspierania dialogu i wymiany.
Jesteśmy przekonani, że program „Kreatywna Europa" może rzeczywiście zmienić sytuację milionów ludzi, wśród których są beneficjenci, jak również wiele innych osób, takich jak my, którzy kochają sztukę i uważają, że warto walczyć o kulturę europejską. Państwa członkowskie przyjęły ten program 5 grudnia 2013 r.
Androulla Vassiliou jest komisarzem UE ds. edukacji, kultury, wielojęzyczności i młodzieży. Silvia Costa jest członkiem Komitsji Parlamentu Europejskiego ds. Kultury i Edukacji oraz sprawozdawcą programu „Kreatywna Europa".
Żródło: Komisja Europejska
Autor: Androulla Vassiliou i Silvia Costa